Yeşil Kütüphaneler

Eğitimin Amacı:

"Yeşil Kütüphane" kavramı hakkında farkındalık sağlamaktır. Bu amaçla yeşil kütüphane binaları, yeşil politikalar, yeşil uygulamalar ve yeşil hizmetler konularına değinilecektir.

Eğitimin Kazanımları:

Bu eğitimini tamamlayan katılımcılar;

• Kütüphanelerin çevre üzerindeki etkilerini değerlendirebilecek,
• Yeşil Kütüphanelere lişkin genel bilgi birikimine sahip olacak,
• Bir kütüphanenin uygulamaları, koleksiyon geliştirme politikaları, hizmetleri ile nasıl çevre dostu haline gelebileceğini bilecek,
• Yeşil hizmetler ve uygulamalar geliştirebilecektir.

Konunun Önemi: 

Kütüphaneler de tüm diğer kurumlar gibi çevre üzerinde etkisi olan kurumlardır. Ancak kütüphanelerin diğer kurumlardan farkı çeşitli uygulamalar ile çevre üzerindeki etkilerini azaltmanın yanı sıra toplumun bu konuda bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi konusunda da önemli bir rol oynayabilmeleridir. Çevresel tehditlerin arttığı günümüzde yeşil kütüphane konusu giderek önem kazanmaktadır. Henüz literatürde çok az değinilen bir konu olması, Türkçe literatürde ve eğitim programlarında yer edinememiş olması bir ilk olması itibari ile bu eğitimin önemini artırmaktadır. 

Eğitimin İçeriği: 

Dünyamız, hava ve su kirliliği; ozon tabakasının incelmesi; su, toprak, enerji ve ormanlar gibi doğal kaynakların tükenmeye başlaması; toksik atıklar ve karbondioksit salınımı gibi ağırlıklı olarak insanların sebep olduğu ancak tüm canlıları etkileyen çevresel tehditlerle karşı karşıyadır.  

Gelecek nesilleri de etkileyecek olan hasarı tamir etmek insanların olduğu kadar kurumların da davranış ve alışkanlıklarını değiştirmelerini gerektirmektedir. Günümüzde çevre sorunları önemli bir araştırma alanı haline gelmiş, ilgi ve fakındalık arttıkça konu hükümetler ve kütüphaneler gibi kurumlar düzeyinde de ele alınmaya başlamıştır.

Kütüphanelerin çevreye verdikleri zararı azaltma konusunda girişimlerde bulunmaya başlamalarıyla Yeşil Kütüphane Hareketi 1990’ların başlarında ortaya çıkmıştır. Bu hareketin başlamasında 1990’da hazırlanan, yüksek öğretimde çevresel sürdürülebilirliği temel alan ve bugün 40’dan fazla ülke tarafından imzalanmış olan Talloires Deklarosyonunun önemli bir payı vardır.  

Çoğunlukla eş anlamlı kullanılmalarına rağmen “yeşil” ve “sürdürülebilir” kavramları arasında fark vardır. Yeşil, daha çok çevre dostu olmak ve kararlarda/tercihlerde çevreyi de dikkate almak anlamına gelirken; sürdürülebilir, kaynakları kendilerini yenileyebileceklerinden daha hızlı tüketmemek ve çevrenin asimile edebileceğinden daha hızlı ve fazla atık üretmemektir. Çevresel sürdürülebilirlik kaynak kullanımı ve doğa ile etkileşimin gelecek nesilleri etkilemeyecek şekilde gerçekleştiirlmesi anlamına gelmektedir.

Yeşil kütüphane kavramı çok yönlü bir kavramdır.  İlk akla gelen yeşil kütüphane binaları yanı sıra  yeşil uygulamalar, programlar, hizmetler, bilgi sistemleri ve yeşil koleksiyonlar da yeşil kütüphaneler kavramının önemli unsurlarını oluşturmaktadır.  

Binalar doğal kaynakların tüketiminde ve sera gazı salınımında büyük pay sahibidir. Yeşil binalar ekolojik olarak tasarlanmış ve işletilen, sınırlı enerji kaynaklarını sağduyulu şekilde kullanarak karbon ayak izlerini azaltan binalardır.  Yeşil binalar denilince elektirik ve suyun etkin kullanımı (güneş enerjisi gibi alternatif enerji kaynaklarından yararlanma, ısı kaybını engelleyici yalıtım, güneş ışığı ve doğal aydınlatmadan yararlanma, yağmur suyu toplama); sürdürülebilir malzeme ve kaynak kullanımı (geri dönüşümden üretilen malzeme kullanımı, tamir edilmiş malzeme ve ürün kullanımı, doğal malzemeden üretilmiş ürün kullanımı anlaşılmaktadır. Kütüphane binalarının bu yaklaşımla inşa edilmeye başlandığı, mevcut binaların ise dönüştürülmeye çalışıldığı görülmektedir.

Yeşil uygulamalar, geri dönüşüm amaçlı atık ayırımı, plastik kullanımını azaltmak, kağıt sarfiyatını azaltmak (kağıdın iki yüzünü de kullanmak gibi), enerji kullanımını azaltmak (sensor kullanımı, iki ampülden birini söndürmek, kullanılmadığı zaman bilgisayarları kapatmak, enerji tasarrufu sağlayan cihazlar kullanmak vb gibi), e-atıkların geri dönüşümünü sağlamak, eski bilgisayarları tamir ettirip kullanmak, kartuşları doldurtmak gibi çevre dostu ve hemen her kurumda herkes tarafından yürütülebilecek uygulamaları kapsamaktadır.

Yeşil hizmetler, çevre konusunda kolleksiyon geliştirmek, çevre konusunda bilgi sağlamak, çevre ile ve yeşil yaşam ile ilgili konularda (organik tarım, bitkisel ilaçlar, gıda güvenliği, geri dönüşüm gibi) farkındalık artırıcı eğitim programları düzenlemek, bahçecilik/sebzecilik vb gibi faaliyetleri desteklemek için bahçe aletleri ödünç vermek, yerel tohumların deposunu oluşturmak, enerji harcamasını gösteren watmetre ödünç vermek gibi daha kütüphane spesifik hizmetlerdir. 

Yaşil koleksiyonlar koleksiyonun seçilmesi, ayıklanması ve materyal formatı (basılı-elektronik) ilgilidir.  Ayıklanan materyallerin başka bilgi merkezlerine bağışlanması veya geri dönüşüme gönderilmesi bu kapsamda değerlendirilir. Materyal formatı söz konusu olduğunda ise henüz basılı materyallerin mi yoksa elektronik materyallerin mi daha çevre dostu olduğu ispatlanamamıştır.

Bilgi sistemlerine gelince her bilgi sistemi bir bilgi erişim sistemi içerir ve bilgiye erişim sağlarken enerji tüketiminde bulunur ve CO2 üretir. Bu durum kütüphane katalogları, veri tabanları ve arama motorları için de geçerlidir. Bu konuda da örneğin standartlaşma, kaynak paylaşımı (bulut bilişim gibi), içerik ve araçların yeniden kullanımı, ve yeşil kullanıcı davranışları gibi öneriler getirilmektedir. Yeşil kullanıcı davranışı daha çok bilgi okuryazarlığı beceriyle ilişkilidir.

Bu eğitim kapsamında burada özetlenen konulara ayrıntısıyla değinilecektir. Ayrıca yenilikçi bazı araç ve uygulamalar kullanımı ile yeşil kütüphaneler konusunda farkındalık yaratmak üzere yapılabilecek uygulamalar da örneklenecektir. Bakınız Yeşil Kahraman (Green Hero) videosu: https://www.youtube.com/watch?v=tfBzmoCuzKg

Hedef Kitle:

Her tür kütüphane çalışan bilgi profesyonelleri ve her düzeyden bilgi ve belge yönetimi bölümü öğrencileridir.